İnsanın yeryüzünde boy göstermesinden itibaren takıntılar ve korkular da ortaya çıktı. Bunların kimi zaman yalnızca basit bir nedeni bulunurken bazen mesele patolojik boyuta varabiliyor. Dolayısıyla her takıntı ve korku incelenmesi, gözlemlenmesi ve anlaşılması gereken birer vaka. Öte yandan, altta yatan sebepleriyle ve yarattığı sonuçlarla hepsi birer hikâye.

İnsanın zaman zaman sönümlenen zaman zaman alevlenen ve sütre gerisinde yaşamının bir parçası olan takıntı ve korkular, bazen kişinin bazen de etrafındakilerinin hayatını güçleştiriyor.

Kate Summerscale, Fobiler ve Maniler Kitabı’nda, doksan dokuz takıntı ve korkudan hareketle bazen eğlenceli bazen ürkütücü olan hikâyeler anlatıyor.

Günümüzün kaygı bozuklukları     

Takıntı ve korkuların tanımlanarak psikoloji ve psikiyatri literatürüne girişi, on sekizinci yüzyıl sonuna ve on dokuzuncu yüzyıl başına denk geliyor. Nüfusun artması, sanayileşme, göçler ve sosyal ilişkilerin gelişmesi ise takıntı ve korkuların çeşitlenmesini sağlıyor. Dolayısıyla liste kabarıyor.

Summerscale, takıntı ve korkuların tarihine odaklanırken söz konusu listenin önemli bir bölümünü karşımıza getirip meselenin mantığını ve mantıksızlığını seriyor gözler önüne. Yazarın düştüğü not ve yaptığı yorum, korku ve takıntıların anlamını da ortaya koyuyor: “Fobi ve maniler kültürel eserlerdir: Tespit edildikleri veyahut icat edildikleri an, kendimize dair düşünce biçimimizdeki bir değişikliği işaret eder. (…) Fobiler ve maniler içsel manzaramızı, neden geri çekilip nereye atıldığımızı, neyi kafamızdan atamadığımızı gözler önüne serer. Bir bütün olarak bakıldığında bunlar günümüzün en sık karşılaşılan kaygı bozukluğudur.”

Summerscale’in sıraladığı örnekler, yaşamını sekteye uğrattığı için derdini anlatanlar sayesinde literatüre geçen takıntı ve korkulardan oluşuyor. Herhangi bir hayvandan, doğadaki bir şeyden, bir nesneden, bir durumdan korkmak ve belli eylemleri tekrarlamak, kendinden ve yaptıklarından şüphe duymak, sayılara ve düzene bağlanmaktan dolayı takıntılar geliştirmek, yazarın doksan dokuz maddelik listesinde yer alanlardan bazıları.

Summerscale, kişilerin harici tehlikelerden kaçarak rahatlamasıyla ortaya çıkan fobilere ve yaşamını sürdürmek için geliştirdiği manilere dair hikâyeler anlatırken hayatî bir konuya dikkat çekip “fobi, bir şeyden kaçınma kompulsiyonu ise mani de genellikle bir şeyi yapma kompulsiyonudur” diyor. Ardından şöyle devam ediyor: “Manilerin ne kadar yaygın olduğunu hesaplamak güçtür. Bu kısmen modern tıbbın pek çoğunu bağımlılık, obsesif kompulsif bozukluk, beden odaklı tekrarlı bozukluk, dürtü kontrol bozukluğu ve sınırda kişilik bozukluğu gibi kategorilere dâhil etmesinden kaynaklanır. Fobiler gibi maniler de zaman zaman beyindeki kimyasal dengesizliklerle, zaman zaman da zor veya yasak duygularla ilişkilendirilir. Bazen sıradan arzuları, gülme, bağırma, bir şeyleri satın alma, bir şeyleri çalma, yalan söyleme, ateş yakma, sevişme, kafayı bulma, bir yaranın kabuğunu yolma, perişanlığa boyun eğme, hayran olunma dileklerini büyütürler.”

Köşeye sıkışmışlık hissi

Summerscale, Fobiler ve Maniler Kitabı’nı bir sözlük gibi hazırlarken tematik biçimde meydana getirdiği her maddeye ilişkin tarihî bilgiler, anekdotlar ve hikâyeler yerleştirmiş.

Kitlesel ve bireysel mani ve fobileri anlattığı metinde ablütofobinin (yıkanma korkusu) ve kleptomaninin (hırsızlık-çalma takıntısının) tarihine değiniyor mesela.

1962’de Tanzanya’da başlayan kahkaha manisinin derinine indiği gibi pnigofobinin (ilaçlarla, sıvılarla ve gıdalarla boğulma korkusunun) altında yatan nedenlere eğiliyor.

Sayı sayma takıntıları, açık-kapalı alan, böcek ve yosun korkuları, dokunma ve öldürme takıntıları gibi pek çok bozukluğu ele alıp hatırlattığı kitabında Summerscale, kişileri ve bazen de toplulukları köşeye sıkıştıran, hatta histeriye vardıran eylemleri ve eylemsizlikleri çıkarıyor karşımıza.

Yazarın satır aralarındaki esprisi, hemen herkesin az veya yoğun şekilde bu takıntı ve korkulardan bazılarını kendisinde bulabileceği. Zaten maddelere dair anlattığı hikâyeler, sokaktaki insanı da tarihe mâl olmuş kişileri de kapsıyor. Örneğin Salvador Dalí’nin böcekleri ölümden daha korkutucu bulması, Johnny Depp’in palyaço korkusundan (koulrofobi) mustarip olması, Steve Jobs’ın düğmelerden kaçması (koumpounofobi) bunlardan birkaçı.

Summerscale, patolojik ve kültürel arka planına ilişkin bilgiler paylaştığı mani ve fobilere dair ilginç yaşanmışlıklara bir örnek veriyor: “Megalomani” maddesinde: “Britanyalı yazar Horatio Clare, 2018’de Avusturya, Innsbruck’e ailecek kayak tatili yapmaya gittiklerinde kendisinin dünyayı kurtarmak için uluslararası bir casusluk planına dâhil edilmiş bir MI6 ajanı olduğuna ikna oldu. Görevinin bir parçası Avustralyalı pop yıldızı Kylie Minoque’la evlenmekti.”

Yazar, bazen bir hastalık bazen güçlü bir kaçınma ve yaşamı sürdürme refleksi hâlini alan mani ve fobileri anlatırken birbirinden ince çizgilerle ayrılan korku ve takıntıları da getiriyor karşımıza. Yalnız kalma korkusu (monofobi) ve tek başına kalma takıntısı (monomani) buna güzel bir örnek.

Maniler ve Fobiler Kitabı, takıntı ve korkuların tarihini gözler önüne seren hikâyelerle örülü. Summerscale, çalışmasının özünü açıklarken yaşam devam ettiği sürece listenin genişleyebileceğini sezdiriyor bize: “Belli bir davranışın manik ya da fobik olduğuna karar verdiğimizde psikolojik sınırlarımız kadar kültürel sınırlarımızı da çiziyoruz: Sosyal dünyamızın üzerine inşa edildiği inançları belirtiyoruz. Bu sınırlar zamanla değişiyor, toplu krizlerin yaşandığı savaş, pandemi gibi anlarda ise söz konusu değişim hızla yaşanabiliyor. Fobiler ya da maniler bir nesne ya da eyleme gizemli bir anlam atfederek ve onlara bizleri ele geçirme ve dönüştürme gücünü vererek bir büyü gibi hareket eder. Bu rahatsızlıklar bunaltıcı olabilir fakat aynı zamanda etrafımızdaki dünyayı büyüleyip bir peri masalı kadar korkutucu ve canlı kılar. Sihir gibi fiziksel bir etki uygular ve bunu yaparken tuhaflıklarımızı gözler önüne serer.”

Fobiler ve Maniler Kitabı, Kate Summerscale, Çeviren: Burcu Asena Şahin, Düşbaz Kitaplar, 256 s.  

©mümkün dergi

Yasal Uyarı: Yayınlanan köşe yazısı/haberin tüm hakları Yuka Ajans Yay. ve Org. Tic. Ltd. Şti.’ye aittir. Köşe yazısı/haberin tamamı ya da bir kısmı kaynak gösterilmesi ve/veya habere aktif link verilmesi halinde dahi kesinlikle kullanılamaz.
Ayrıntılar için lütfen tıklayınız.