Türkçe’de tam karşılığı olmayan Gaslighting, bir kişiyi sürekli olarak duygu ve düşüncelerinde hatalı hissettirerek olup bitenlere ve kendisine dair gerçeklik algısını bozarak onu kontrol ve manipüle etmektir. Uç seviyelerde maruz kalanın akıl sağlığını sorguladığı hatta intihara dahi götürebilen bu tehlikeli yöntem, tekrarlayan belirli davranışlarla kendini belli ediyor.

Kendimize, başkalarına ve hayata dair algılarımızı şekillendiren çocukluğumuz zamanla kişiliğimiz, ilişkilerimiz ve geleceğimizi de belirliyor. Sağlıklı hiçbir ebeveyn ise özgüvensiz, mutsuz, korkak, öfkeli ya da endişeli bir çocuk yetiştirmek istemiyor. Ne var ki onu en iyi biçimde yetiştirdiğini düşünen ya da her şeyini verebilecek kadar üzerine titreyenler dahi farkına bile varmadan tam olarak bu şekilde çocuklar yetiştirebiliyor ve çoğu zaman da hatasını görmüyor. Çünkü o da öyle yetişmiş, öyle görmüş ve yapılması gereken doğru ve normal olanı bu zannediyor. Romantik ilişkilerde Gaslighting konusunu konuşmuştuk; sıra fark edilmesi diğer ilişkilerden çok daha zor olan aile içi dinamiklerde…

İşte Gaslighting’in ipuçları…

1. Aşırı kontrolcülük: Ebeveyn, çocuğu bir birey olarak değil, kendi uzantısı gibi görür ve onun ilgisini çeken farklı alanlardan rahatsız olur. Onun sevdiği, inandığı ve değer verdiği şeylerle dalga geçer, aşağılar, küçümser ve reddeder. Çocuğunun bireyselleşmesinin önüne ket vurmak için aşırı otoriter bir tutum sergiler ve onu kendi doğruları, değerleri ve sevdikleri doğrultusunda yaşamaya zorlar. Ayrıca, çocuğa onun sözünü ne kadar dinlediğine göre değer gösterir.

2. Çatışmayı abartma: Gaslighting yapan kişiler genellikle çok çabuk parlayan dengesiz bir kişiliğe sahiptir ve normalde o kadar da önemli olmayan konular onları kolaylıkla çileden çıkartabilir. Bu tip ebeveynler çocuğunun bardak kırmak kadar ufak ve normal hatalarında dahi çıldırabilir ve genelleme yaparak çocuğa yaptığı her şeyin yanlış olduğunu hissettirir. Huzursuz ve her an neyle karşılaşacağını bilmeden dengesiz bir ortamda büyüyen çocuk, ebeveyni tarafından tüm problemlerin kaynağının kendisi olduğuna inandırılır. Ayrıca ebeveyn; çocukla ilgisi olmayan ev, iş ya da herhangi bir konuyla ilgili problemini de ona yansıtmaya meyilli olur. Hissettiği negatif duyguların sorumluluğunu almaz ve yaşadıklarının kaynağının çocuk olduğunu söyleyerek suçu olmayan konularda dahi çocuğu suçlar.

3. Deneyim ve duyguları küçümseme: Yetişkinler tarafından önemsiz olsa da çocuklar birçok deneyim ve duygu karşısında destek görmeye ihtiyaç duyar. Anlaşıldığını, onun adına üzüntü duyulduğunu ve destek olunduğunu bilmek ister. Gaslighting yapan ebeveynlerse çocuğun yaşadığı hiçbir olumsuz deneyimi ciddiye almaz; onları küçümser, görmezden gelir ve empati yapamaz. Çocuğa da “Çok abartıyorsun” gibi sözlerle geçiştirici cevaplar verir ya da kendi yaşadığı zorluğu anlatarak onu bastırır.

4. Karşılaştırma ve rekabet: Gaslighting yapan kişiler gizli rekabetten ve karşılaştırmalardan hoşlanır. Örneğin; çocuğu, kardeşi ya da arkadaşıyla ortada hiçbir sebep yokken sağlıksız bir yarışa sokar; biri iyi çocukken diğeri çürük yumurtadır her zaman. Rekabet ortamını daimî olarak devam ettirir hatta, bilerek onların arasını dahi bozabilir. Benzer biçimde, çocuğuyla kendisini de yarıştırabilir ve bir anne/babadan çok bir kardeş ya da akran gibi davranabilir. Sürekli olarak kendi yetenekleri ya da zekasıyla onunkini karşılaştırır ve üstün görünmek için uğraşır. Bazı durumlardaysa çocuğun hayatı üzerinden kendi hayallerini tamamlamaya çalışır. Örneğin, çocuğun ilgi alanı olmasa dahi kendisinin başarılı olamadığı konularda onun başarılı olması için baskı yapar ya da onun arkadaşlarıyla arkadaş olmak gibi yollara başvurur.

5. Başarılarını küçümseme: Bir okul mu kazandın? Binlerce insan kazanıyor. İşte terfi mi aldın? Bir hata olmuş ya da şansın yaver gitmiştir. Gaslighting yapan bir ebeveyn için başarıların hiçbiri tatmin edici değildir. Uzun süredir beklediğiniz bir şey gerçekleşmiştir, haber vermek için ilk onu ararsınız ve o sizin için heyecan ya da sevinç duymaz; tepkisi çok hafif ya da umursamaz tavırdadır. Hatta, çocuk başarılı olduğunda mutsuz olabilir veya amacına ulaşmaması için önüne engeller koyabilir.

6. Hikâyeyi değiştirme ve davranışlarını reddetme: Gaslighting yapan kişilerde çok sık karşılaşılan davranışlardan birisi de olayları kendi istedikleri biçimde yeniden yazmalarıdır. Beraber yaşanmış bir olay hakkında dahi çocuğa yanlış hatırladığını söyler; onun hafızasının zaten iyi olmadığını tekrarlar, küçümser, itibarsızlaştırır ve kendi fikrini tek gerçek kabul eder. Olayın çocuk tarafından anlatılan kısmını geçersiz kılıp keskin biçimde reddeder. Kendisinin yapmış olduğu bir davranış hatırlatıldığında da ortada gizlemesi ya da yalan söylemesi gereken hiçbir sebep yokken dahi anlatılanı kesin bir dille reddeder.

7. Kurban rolü: Gaslighting yapan kişilere göre oluşan tüm problemlerin kaynağı başkalarıdır. O her konuda haklıdır, orta yolda anlaşmaya dahi varmaz ve sonuna kadar diretir. Ne yaşanırsa yaşansın özür dilemez ve haksız olduğunu kabul etmez; çünkü bunları güçsüzlük olarak atfeder. Özrü ya çocuğundan bekler ya da olayın kendiliğinden geçip gitmesini ve unutulmasını. Bu tip kişiler gerçekten de her zaman haklı olduklarına inandıkları için kurban psikolojisine de o kadar rahat girer. Hakkı yenmiş, ona hep yanlış yapılmış ve iyi tarafları görülmezdir. Bu sebeple, kendine acıma döngüsüne girip ilişkilerinde olumsuz taraflara odaklanmaya meyilli olurlar.

Ayrıca, Gaslighting yapan bir ebeveynin ağzından bu cümleler de sıkça duyulur: “Çok hassassın/duygusalsın”, “Deli gibi konuşuyorsun”, “Hayal aleminde yaşıyorsun”, “Aşırı tepkiler veriyorsun”, “Şakadan hiç anlamıyorsun.”, “Seni eleştiriyorum çünkü seni seviyorum, “Sen de her söylediğimi ciddiye alma” …

HASARI BÜYÜK OLUYOR

Çocukluğunda Gaslighting’e maruz kalmış bir çocuk, ihtiyacı olan desteği göremediği için öfke, yalnızlık, üzüntü, agresiflik, izolasyon, yetersizlik hissi ve anksiyete gibi sorunlar yaşamaya meyilli olur. Hissettiklerinden emin olamadığı gibi bunları ifade etmekte de problem yaşar; kendi duygu, düşünce, istek ve ihtiyaçlarına yabancılaşır. Hiçbir başarısı takdir görmediği için bu hissi bilemez ve başarıya dair tanımları yetersizdir; azimli çalışma ve sabır gibi onu başarıya götürecek adımların önemini, sebebini anlayamaz. Kendi değersizliğine olan inancı sebebiyle özgüven problemleri yaşar ve kendisine karşı aşırı eleştirel ve her durumda kendini suçlayıcı bir tavır takınabilir. Rasyonel mantığının bildiği şeyleri dahi sorguladığından akıl bulanıklığı ve kararsızlık alışkanlık halini alır. Yeteneklerini keşfetmesi ve esnek olması zor olduğu için hayatta ve ilişkilerde de rotasını bulmakta zorlanır. En küçük hataları dahi aşırı tepkiyle karşılandığından hata yapmamak için hareket etmekten korkar; her durumu iki kez düşünür ve en ufak kararları almakta dahi güçlük yaşar. Kendisini aşırı tepki veren, çok hassas biri zannettiği için ilişkilerinde problemlerin karşı tarafta değil hep kendisinde olduğuna inanır bu sebeple de onu istismar eden ve ona zarar veren ilişkileri sürdürebilir.

İYİLEŞMEK MÜMKÜN

Hiçbir aile çocuğuna bunları yaşatmak istemez. Ünlü psikolog Ernesto Spinelli’ye göre bir ebeveynin çocuğuna Gaslight yapma sebeplerinden biri çoğunlukla kendisinin de bu şekilde terbiye görmüş olması ve ailesinden gördüklerini model alarak çocuğuna da bu şekilde davranması ve de bunu yaparken davranışlarının ne kadar manipülatif ya da hasar verici olduğunun farkında olmamasıdır. Bir başka sebepse kendi olumsuz iç duygularını, çözülmemiş yaralarını ve geçmiş deneyimlerini çocuğa yansıtması ya da stresli durumlarla baş etmeyi bilmeyerek kontrolü bu şekilde sağlamaya çalışmasıdır. Bunların yanında; narsisizm, duygusal olgunluğa erişmemişlik, ilgi ihtiyacı, kökleşmiş utanç hissi de Gaslighting yapan ebeveynlerde görülenler arasında. Eğer bunları sık sık yaptığını fark etmiş biriyseniz ve üzüntü ile suçluluk hissediyorsanız kendinize kızmayın; bunu bile isteye yapmıyordunuz. Ancak artık, bu maddeleri gözden geçirerek daha mindful yani anda ve bilinçli olarak davranmanın önemini biliyorsunuz. 

Tüm sorunlar bilhassa psikoloji için iyileşmenin ilk ve en önemli aşaması farkındalıktır. Bu sebeple terapiye gitmek, güvenilen kişilerle konuşmak ve bu alanla ilgili yayınlar ve psikoloji kitapları okumak faydalı olacaktır. Kişi yaşadığı durumla ilgili bilgi dağarcığını ne kadar geliştirirse durumu da o denli rahat idare eder ve kendisiyle ilgili sahip olduğu yanlış algılardan da o denli hızlı özgürleşerek gücünü geri kazanır. Kişi farkındalık kazandıktan sonra girdiği iyileşme sürecinde kendine acıma döngüsüne girmek yerine iyilik ve sağlığına odaklanmalı; mümkünse Gaslighting yapan kişiyle araya biraz mesafe koymak yine eğer mümkünse onunla da yaptıklarını paylaşmak ve beraber terapiye gitmek faydalı olacaktır.

Dünya üzerinde hemen her insan öyle ya da böyle Gaslighting’e maruz kalıyor; gerek ailesinden gerek sevgilisinden gerekse de arkadaş ya da yöneticisinden. Aile dinamiklerindeki doğal güç dengesi sebebiyle de buradaki Gaslighting çoğunlukla fark edilmiyor. Ancak; sosyolog, yazar ve kadın hakları savunucusu Sandra Horley’e göre eğer bir kişinin aşırı tepkisinden korkarak davranışınızı değiştirmeye çalışıyorsanız bilin ki psikolojik istismara uğruyorsunuz. Ne yazık ki, normalleştirilmiş çok fazla toksik davranış zamanla öğrenilerek yerleşiyor ve bu nesillere aktarılarak kişilerin bireyselleşmesine, kendilerini bulma ve gerçekleştirmelerine engel oluyor. Yaratıcılıkları, karar alma mekanizmaları, risk alarak büyük işler başarmaları, sağlıklı bireyler ve ilişkiler oluşturmaları sekteye uğruyor. Zincir gibi birbirimize bağlı oluşumuz ve hayatın doğal akışında böyle gelip böyle gitmesi bu döngüleri kırmayı iyice zorlaştırıyor; hatta döngüleri görünmez kılıyor. Bunu kırmaksa mümkün; bilinçlenip çevremizi de bilinçlendirdikçe ve bilinçlendiğimiz şekilde davrandıkça hayat hepimiz için çok daha sağlıklı ve mutlu akıyor. Zaten zor zamanlardan geçerken yaşamı bir de sevdiklerimiz ve kendimiz için daha zor hale getirmeye neden devam edelim ki?

Kaynak:

https://www.scarymommy.com/gaslighting-parent/

https://www.verywellfamily.com/are-you-gaslighting-your-kids-5079089

©mümkün dergi

Yasal Uyarı: Yayınlanan köşe yazısı/haberin tüm hakları Yuka Ajans Yay. ve Org. Tic. Ltd. Şti.’ye aittir. Köşe yazısı/haberin tamamı ya da bir kısmı kaynak gösterilmesi ve/veya habere aktif link verilmesi halinde dahi kesinlikle kullanılamaz.
Ayrıntılar için lütfen tıklayınız.