Stoacılığın dört erdemi olan bilgelik, adalet, cesaret ve ölçülülük aslında tek bir şeye hizmet ediyor: onurlu yaşamak. Benim için onur, başkalarının gözü önünde “iyi” görünmekten ibaret değil. Onur, kimse bakmazken de doğru olanı yapabilmek. Kendi değerlerime sadık kalmak. Ve evet, bazen bu kolay yolu değil zor yolu seçmek demek.

Sol omzuma henüz genç yaşlarımda yaptırdığım dövmemde yazıyor: “Candan Önce Onur” Çerkeslerin kadim bir sözü. Bana her gün canımızdan kıymetli bir şey varsa o da onurlu yaşama arzumuz olduğunu hatırlatıyor. Zaten onurunu kaybeden insan, aslında kendini kaybetmiş değil midir?

Stoacılar da tam olarak bunu söylüyor: Eğer erdemli yaşamıyorsan, en yüksek mevkiye de çıksan, tüm zenginliklere de sahip olsan, hayatın eksik kalır. Onurlu yaşadığında ise şunları fark edersin:

• Kararlarını başkalarının onayına göre değil, kendi pusulana göre alırsın.
• Zorluklarla karşılaştığında dik durabilirsin çünkü içinde eğilmez bir değer taşıyorsundur.
• İnsanlara karşı daha net, daha adil olabilirsin çünkü tavrının temeli dış koşullar değil, içsel onurundur.

Ve işin güzeli, onurlu yaşamak bana sadece bir yük değil aynı zamanda inanılmaz bir özgürlük de getiriyor. Çünkü kimseden bir şey gizlemek zorunda kalmıyorum. İçim dışım bir oluyor. Yani, “candan önce onur” derken aslında şunu söylüyorum: Hayatın gerçek anlamı, ne kadar yaşadığımızda değil nasıl yaşadığımızla bağlantılı.

Çerkes Kültürü ve Stoacı Ruh

İki bin yıl önce Atina sokaklarında Citiumlu Zeno’nun kurduğu bu felsefe, “iyi bir yaşam”ın sırrını 4 temel sütuna dayandırıyordu: Bilgelik, Adalet, Cesaret, Ölçülülük. Bugün hâlâ kulağa sarsıcı derecede güncel geliyor. Ve tam da bu noktada, Çerkes kültürünün değerleri Stoacılıkla kesişiyor.

Çerkes kültürü, yüzyıllardır sabır, direnç, adalet, misafirperverlik ve ölçülülük üzerine kurulu. Zorlu coğrafyalarda yaşamış, sürgünlerle sınanmış, baskılara rağmen kimliğini korumuş bir halkın ortak hafızasında Stoacı bir ruh var:

• Bilgelik: Hayatın acılarını kabullenmek ve olanı olduğu gibi görmek. Çerkesler, kayıplarıyla birlikte yaşarken de bilgelikle yollarına devam etmişlerdir.
• Adalet: Topluluk yaşamında hakkaniyet ve eşitlik esastır. Misafire gösterilen hürmet ya da komşunun hakkına riayet, bu erdemin yansımasıdır.
• Cesaret: Çerkes tarihi, savaş meydanlarındaki cesaretle değil sürgünlerdeki dimdik duruşla da yazılmıştır. Cesaret, yalnızca düşmana karşı kılıç sallamak değil, kendi onurunu korumaktır.
• Ölçülülük: Çerkes geleneklerinde gösterişten uzak, sade ama derin bir yaşam tarzı vardır. Fazlalık değil, denge önemlidir.

Bu yüzden ben, kendi dövmemde taşıdığım “candan önce onur” sözünü sadece bir etnik kimlik ifadesi olarak değil, aynı zamanda Stoacı bir öğreti olarak görüyorum. Çünkü hem Stoacılık hem de Çerkes kültürü aynı şeyi vurguluyor: Onurunla yaşa. Erdemin pusulası seni ayakta tutar.

Bilgelik: Olanı Olduğu Gibi Görme Sanatı

Stoacılar bilgelikten kastederken akademik bilgi birikimini değil, “gerçeği çıplak gözle görme” yetisini işaret ediyorlardı. Bugün bilgi bolluğu çağında yaşıyoruz. Ama hakikati görebilmek için çoğu zaman daha az okumaya, daha çok sorgulamaya ihtiyacımız var.
Bilen kişi, fark eder ki bazı şeyler sadece algımızın yansımasıdır. Eleştiriyi hakaret zannetmemek, şansı “talih kuşu” değil, emekle gelen bir sonuç olarak görmek gerçek bilgeliktir.

Pratik: Her gün bir olayı yazın ve yanına iki sütun açın:

• “Gerçek olan”
• “Benim yorumum

Çoğu zaman fark edeceksiniz ki bizi üzen şey olayın kendisi değil, ona yüklediğimiz anlamdır.

Adalet: Bencilliğin Ötesine Geçmek

Marcus Aurelius şöyle der: “Biz birbirimiz için yaratıldık. Ya birbirimize öğretelim ya da en azından katlanalım.” Adalet, Stoacılar için sadece mahkemelerde aranan bir kavram değil, gündelik ilişkilerde hakkaniyetli davranabilme cesaretiydi. Bugün toplumsal kutuplaşmalar, iş yerinde rekabet ya da ilişkilerde güç savaşları arasında adalet duygusu çoğu zaman arka plana atılıyor. Oysa adalet, en küçük çemberden başlar: Kendine karşı dürüst olmak, emeğe hakkını vermek, başkasının sınırına saygı göstermek.

Pratik: Günün sonunda kendinize sorun: “Bugün kimin hakkını teslim ettim? Kime adil davranmadım?”

Cesaret: Konfor Alanını Aşmak

Stoacıların cesareti, savaş meydanında kılıç sallamaktan çok, hayatın kaçınılmaz acılarına “evet” diyebilme gücüydü. Ölümden, kayıptan, başarısızlıktan korkmamak… Bizim çağımızdaki cesaret ise çoğu zaman şu soruyu sorarak anlaşılabilir: “Başarısız olma ihtimaline rağmen harekete geçebilir miyim?” Bazen iş değiştirmek, bazen birine “hayır” diyebilmek, bazen de sessiz kalmayı seçmek cesaret ister.

Pratik: Bir hafta boyunca kendinize küçük meydan okumalar koyun: Normalde ertelediğiniz, sizi hafifçe ürküten ama aslında büyüten şeyleri yapın.

Ölçülülük: Dengenin İnceliği

Ölçülülük, aşırılıklardan sakınma erdemi. Ne hazzı putlaştırmak ne acıyı dramatize etmek.
Bugünün tüketim dünyasında ölçülülük, belki de en devrimci tutum. Daha fazla satın almadan, daha fazla konuşmadan, daha fazla tüketmeden yaşayabilmek… İçsel bir dinginlik ve özgürlük hali.

Pratik: Bir gününüzü “fazlalıkları budama”ya adayın. Telefon bildirimlerini kapatın, gereksiz alışverişi erteleyin, fazla sözcükleri yutun. Denge hissi kendiliğinden doğacaktır.

4 Erdem, Tek Yaşam Sanatı

Çerkes kültürünün değerleri ve Stoacılığın bu 4 büyük erdemi aslında tek bir şeye hizmet eder: Hayatı anlamlı ve iyi yaşamak.
Bilgelik olmadan yönümüzü bulamayız.
Adalet olmadan birlikte var olamayız.
Cesaret olmadan büyüyemeyiz.
Ölçülülük olmadan özgürlüğümüzü kaybederiz.

Yolumu kaybettiğimi düşündüğümde hep not aldığım şu sözü hatırlatırım kendime: “Dışarıda ne olursa olsun, sen içinde erdemi korursan kaybolmazsın.”

7 Günlük Stoacı Pratik

1.⁠ ⁠Gün – Bilgelik Defteri

Bugün yaşadığınız bir olayı yazın. Yanına iki sütun açın:

“Gerçek olan”

“Benim yorumum”

Fark edin: Sizi geren şey çoğu zaman olay değil, olaya verdiğiniz anlamdır.

2.⁠ ⁠Gün – Adaletle Başla

Gün içinde birine –iş arkadaşınız, eşiniz ya da kendiniz– adil davranmak için bilinçli bir seçim yapın. Küçük bile olsa hakkı teslim edin.

3.⁠ ⁠Gün – Küçük Bir Cesaret

Normalde ertelediğiniz bir şeyi bugün yapın. O telefonu açın, o maili gönderin, o konuşmayı başlatın. Cesaret kasınız çalıştıkça büyür.

4.⁠ ⁠Gün – Ölçülülük Günü

Bir alışkanlığınızı bugün “yarıya” indirin: Sosyal medya süresi, kahve, şeker ya da konuşma. Denge hissini deneyimleyin.

5.⁠ ⁠Gün – Negatif Görselleştirme

Akşam 5 dakikanızı ayırın ve “Sahip olduğum şeyleri kaybetseydim ne olurdu?” diye hayal edin. Ardından hepsinin sizde olduğunu fark ederek şükredin.

6.⁠ ⁠Gün – Dijital Stoacılık

Bugün gördüğünüz hiçbir sosyal medya yorumuna ya da provokatif habere tepki vermeyin. Tepkiyi değil, dinginliği seçin.

7.⁠ ⁠Gün – Günlük Hesap Verme

Yatmadan önce kendinize sorun:

Bugün hangi davranışımdan gurur duydum?

Nerede erdeme uzaklaştım?

Yarın nasıl daha iyi yapabilirim?

©mümkün dergi

Yasal Uyarı: Yayınlanan köşe yazısı/haberin tüm hakları Yuka Ajans Yay. ve Org. Tic. Ltd. Şti.’ye aittir. Köşe yazısı/haberin tamamı ya da bir kısmı kaynak gösterilmesi ve/veya habere aktif link verilmesi halinde dahi kesinlikle kullanılamaz.
Ayrıntılar için lütfen tıklayınız.